Miasteczko, które w 1975 r. awansowało do rangi stolicy województwa. Fragment wspomnień Stanisława Kalinowskiego, Ireny Zarachowicz i Stanisława Taraszkiewicza.
Ulica Główna…
Ulica jest wyodrębnioną przestrzenią, która ludzi łączy, nawet jeśli oni tego nie chcą i temu zaprzeczają. (…) Ulica nigdy nie jest „moja”, jest „nasza”, wspólna, łącząca przyjaciół, wrogów i osoby neutralne.
L. A. Moczulski, Rozmowy, Suwałki 2020.
Pogoda dopisuje, a więc zapraszamy na krótki spacer dawnym traktem warszawsko-petersburskim (obecną ulicą Tadeusza Kościuszki). Niech odżyją wspomnienia, opowieści o miejscach i ludziach. Oddajemy głos najstarszym suwalczanom – Świadkom Historii, tej nam najbliższej, bo naszej, lokalnej, która działa się tu i teraz.
A w czasie wojny...
Gestapo (Geheime Staatspolizei) mieściło się w ówczesnym budynku Kościuszki 128, natomiast w sąsiedniej kamienicy (nr 126) znajdowało się konspiracyjne pomieszczenie gestapo, gdzie odbywały się np. spotkania ze szpiclami. Wspomniane budynki dziś nie istnieją, stoi w tym miejscu Dom Nauczyciela. Nazwę ulicy T. Kościuszki (jak i innych ulic) oczywiście zmieniono.
- Bacewicz J., Ulicami i uliczkami Suwałk, Suwałki 2008, s. 44.
- Fot. fragment ulicy Kościuszki. Zbiory Muzeum Okręgowego w Suwałkach.
Wspomnienie...
Luba Czapla, jedna z najstarszych mieszkanek Suwałk, tak wspominała: Od samego mostu, aż do szpitala były drewniane bramy. Zamykano je o dwudziestej trzeciej. Ulica T. Kościuszki (za cara Petersburska) była wąska, z kamieni. Deptaki też były wąskie, z wielkich płyt. Między deptakami a ulicą były rynsztoki. Jak padały ulewne deszcze, to wszystko płynęło tymi rynsztokami. Przez nie przerzucone były mostki. U teściów też była brama. Ładna, zielona…
- Luby Czapli opowieść o Suwałkach, oprac. A. Matusiewicz, M. Pawłowska, „Jaćwież” 2000, nr 10, s. 3.
- Fot. fragment ulicy Kościuszki. Zbiory Muzeum Okręgowego w Suwałkach.
Nie tylko u Bata, Olszewskiego czy Turka...
Wielu jeszcze z sentymentem wspomina czasy, kiedy bułeczki kupowało się tylko u „Turka” (dziś ul. Kościuszki 80); w tej samej kamienicy ondulacje trwałe i „farbowanki” wykonywał sławny fryzjer Cezary Zawadzki. Po buty nie do zdarcia szło się do „Bata”, jeden sklep był na parterze pod kinem „Momus” (dziś Kościuszki 56), drugi też na Kościuszki pod obecnym numerem 63. Kiosku lepszego niż u „ciotek” nie było nigdzie (dzisiejsza kamienica Kościuszki 57), a obie panie, Leonora i Stanisława – o wysokim poziomie kultury – pochodziły ze znanego suwalskiego rodu Lutostańskich. Żydowska luks-cukiernia Lisa – to dzisiejszy róg Kościuszki („Jubiler”), sklep kolonialny Olszewskiego to drugi róg Kościuszki (obecnie nr 76). Obok „Turka” (dziś Kościuszki 78, strona północna) świetnie zaopatrzoną księgarnię prowadziły panny Zielonkówny. (…) Hotel Maszewskich (teraz Kościuszki 59) cieszył się uznaniem najdostojniejszych gości, podobnie jak cukiernia i hotel Ciecierskich (dziś Kościuszki 82).
- Bacewicz J., Ulicami i uliczkami Suwałk, Suwałki 2008, s. 73.
Jak to z tymi nazwami było?
Główna arteria miasta również miała wiele nazw: odcinek od rzeki do parku – to ul. Młyńska, potem Warszawska (Petersburska), przy parku – Stary Rynek, a część północna – Koźli Załomek, potem Kowieńskie Przedmieście; następne nazwy – obejmujące całą ulicę – to Sankt Pietierburgskij Prospiekt (Prospekt Sankt Petersburski), T. Kościuszki, General Brandt Strasse, Adolf Hitler Strasse, T. Kościuszki.
- Bacewicz J., Ulicami i uliczkami Suwałk, Suwałki 2008, s. 75-76.
- Fot. fragment obecnej ulicy Kościuszki. Po prawej stronie widoczny kościół Świętej Trójcy (ewangelicko-augsburski). Ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Suwałkach.
Fragment dawnego traktu warszawsko-petersburskiego...
W zabytkowym układzie urbanistycznym Suwałk z XVIII-XIX w. szczególne miejsce zajmuje zespół przestrzenny, który stanowi dziś ulica T. Kościuszki. Jest to fragment dawnego traktu warszawsko-petersburskiego – o ponad kilometrowej długości – idący w linii prostej przez środek miasta i pięknie zabudowany z obu stron. W jednej „ścianie” ulicy jest przerwa wypełniona parkiem miejskim, w innych miejscach groźbie monotonii zapobiegają pojedyncze ciekawe obiekty. Znaczna część zabudowy ma charakter klasycystyczny.
- Bacewicz J., Ulicami i uliczkami Suwałk, Suwałki 2008, s. 87.
- Fot. widok na obecną ulicę Kościuszki od strony mostu na Czarnej Hańczy. Ze zbiorów Pawła Żukowskiego.
Trzysta placów budowlanych...
Trzysta placów budowlanych wystarczało na potrzeby niedużego początkowo, z drewna wznoszonego miasta. Trakt z Wigier kończył się jako ulica Wigierska (dziś nosi tę samą nazwę) dochodząca do drogi z Augustowa, czyli do ulicy Młyńskiej (obecnie fragment Kościuszki od strony mostu na Czarnej Hańczy). Ulica ta nie miała wylotu w kierunku północnym, a prowadziła do Rybackiej (czyli obecnej Kamedulskiej) i dalej do Krzywej, zwanej także Krętą (obecnie Gałaja).
- Bacewicz J., Ulicami i uliczkami Suwałk, Suwałki 2008, s. 15.
- Fot. widok Suwałk od strony południowej. Zbiory Muzeum Okręgowego w Suwałkach.
