Suwalska Starówka – pisał w popularnej książeczce „Sam na sam z Suwalszczyzną” Jan Bacewicz – nie przywita Cię, drogi turysto, uliczkami krętymi, zaułkami pełnymi niespodzianek, kapryśnymi placykami odsłaniającymi się jak tajemniczy buduar, zmienną architekturą. Z góry, od strony hotelu „Hańcza”, ujrzysz miasto otwarte na przestrzał, ulicę wyrysowaną jak przy linii, a idąc dalej – zobaczysz poszczególne kwartały cięte pod kątem prostym.
To, co najcenniejsze w krajobrazie historycznym Suwałk, dotyczy opisanego powyżej widoku. Jest to dziedzictwo pierwszej połowy XIX wieku, „złotego półwiecza” Suwałk. Decyzja z 1816 roku o utworzeniu w Suwałkach województwa pociągnęła za sobą gwałtowny rozwój miasta i ożywienie ruchu budowlanego. Przyjęty został kompleksowy plan regulacji miasta, który na blisko sto lat przesądził o kierunku rozwoju urbanistycznego miasta i charakterze jego zabudowy. Rozwojem tym pokierowali wybitni europejscy architekci – ludzie, którzy tworzyli najbardziej reprezentacyjne budowle stolicy i całego kraju. Dzięki nim Suwałki stanowią dziś jeden z najcenniejszych zespołów klasycystycznych w Polsce. (zobacz klasycystyczne śródmieście).
Miasto powstało z małej osady, założonej przez zakon kamedułów z pobliskiego klasztoru w Wigrach, jako jedna z osad na kolonizowanych przez nich wyludnionych terenach dawnej Jaćwieży. Dnia 3 marca 1720 roku przywilejem królewskim August II Mocny potwierdził prawa miejskie Suwałk.
Kalendarium najważniejszych wydarzeń w historii Suwałk:
1688 – pierwsza wzmianka o Suwałkach
1715 – Suwałki uzyskały prawa miejskie magdeburskie
1795 – po trzecim rozbiorze Polski miasto włączono do Królestwa Prus
1915 – Suwałki weszły w skład Królestwa Polskiego
1816 – utworzono województwo augustowskie z siedzibą w Suwałkach
1919, 24 sierpnia – do Suwałk wkroczyło wojsko polskie. Suwałki znalazły się w granicach Rzeczypospolitej
1938 – w Suwałkach stacjonował 41. Pułk Piechoty Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1. Dywizjon 29. Pułku Artylerii Lekkiej, Suwalska Brygada Kawalerii – 2. Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego, 3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk Jana Kozietulskiego, 4. Dywizjon Artylerii Konnej oraz 11. Szwadron Łączności SBK
1940 – Suwałki wcielono do Rzeszy Niemieckiej pod nową nazwą Sudauen. Niemcy przeprowadzili masowe aresztowania miejscowej inteligencji
1941 – Niemcy założyli Stalag I F Sudauen, w którym zginęło kilkadziesiąt tysięcy jeńców, głównie rosyjskich
1944, 23 października – wojska niemieckie wycofały się z Suwałk, do miasta wkroczyły rosyjskie wojska 3. Frontu Białoruskiego
1975–1999 w wyniku reformy administracyjnej Suwałki otrzymały status miasta wojewódzkiego
od 1999 – Suwałki mają status miasta na prawach powiatu
